Burak Yemişçi Yazdı: ‘Milyondan Sıfır’a Yolculuk
Dördüncü yüzyılda Roma İmparatoru Konstantin, Byzantion’u Roma imparatorluğunun başkenti ilan eder. Roma’da başkent değişikliğinin birçok sebebi vardır. Bana göre yeni bir başkent arayışındaki en büyük etken Pagan Roma mirasını yok etmek ve sıfırdan yeni bir Hristiyan şehir kurmak olabilir.
İstanbul yani o dönemki adıyla ‘Byzantion’ konumu gereği buna en uygun şehir idi. Yeni başkente yeni bir isim gerekli olduğunu düşünen imparator Nova Roma yani Yeni Roma isminde karar kılmıştır ve ölümüne kadar İstanbul’un adı Nova Roma olarak kalmıştır. İmparatorun amacının yeni bir Hristiyan şehir kurmak olduğunu belirtmiştim ve bunun için birçok farklı yapılar o meşhur roma mimarisi ile yapılmaya başlandı. Ayasofya, Aya İrini, Gotlar Sütunu, Hipodrom gibi ve tüm bunların yanında bir simge gerekliydi Nova Roma’ya. İşte bu simge de Kudüs’ten geldi. Hz. İsa’nın dokunduğuna inanılan Milyon taşıydı bu simge. Ve Milyon taşı sıfır noktası kabul edilip o meşhur Roma yolları tüm şehirlere doğru yelken açmaya başlamıştı bile. Romanın diğer şehirlerine olan mesafelerinde Milyon taşı hep referans noktası kabul edildi ve dendi ki bütün yollar Roma’ya çıkar. İşte o Roma aslında günümüz İstanbul’udur. Konstantin’in ölümü ile Nova Roma oldu size Konstantinopolis. Sultan Mehmet’in fethi ile Konstantinopolis denmeye devam etmiş olup ayrıca Konstantiniyye (Konstantinopolis isminin Arap diline çevrilen şekli) şeklinde de söylemler olduğu gibi yine Osmanlı’da halk arasında Der-saadet (Mutluluk şehri) yaygın kullanılan ismi olmuştur. Cumhuriyetin ilanı sonrasında ise genç Cumhuriyet 1929 yılında İstanbul ismini verdi bu eşsiz şehre ve günümüzde bu kadim şehrin resmi adı olarak kayıtlara geçti.
Peki, ne oldu da sıfır noktası İstanbul’dan Greenwich’e taşındı? Sıfır noktası belirttiğim gibi ilk başta Milyon taşı idi sonrasında Ayasofya’nın kubbesi kabul edildi ve en son 1884’de yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan Washington Meridyen Kongresi’nde alınan bir karar ile 0. Meridyen İngiltere’nin Greenwich şehrine taşındı. Aslında ne olduğu çok açık; güç doğudan batıya kaydı. Umarım sıfır noktası günün birinde ait olduğu yere yani İstanbul’a geri gelir.
Milyon taşını merak edenler olursa; günümüzde ufak bir kalıntısı hala ayakta durmaktadır. Yeri ise Sultanahmet Meydanı’nda bulunan Yerebatan Sarnıcı’nın girişinin yakınında, tramvay yolunun yanında bulunmaktadır.
Unutmadan; İstanbul 4. yüzyıldan 20. yüzyıla sırasıyla Roma imparatorluğu (330-395), Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu (395-1204, 1261-1453), Latin İmparatorluğu (1204-1261) ve Osmanlı İmparatorluğu (1453-1923) olmak üzere dünya üzerinde 4 farklı imparatorluğa başkentlik yapmış tek şehirdir. Bugün İstanbul haklı sebeplerden ötürü Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti değil fakat Napolyon Bonapart’ın dediği gibi “Dünya tek bir ülke olsaydı Başkenti İstanbul olurdu” cümlesinden de anlaşılacağı gibi İstanbul ne doğudur (batının en doğusu) ne batı (doğunun en batısı), dünyanın merkezidir.
